Çocuklarda yaşlara göre cinsel gelişim evreleri ve cinsel eğitimde dikkat edilmesi gerekenler

İnsan doğduğu günden ölümüne kadar cinselliği olan bir varlıktır. Dolayısıyla cinsellik hakkında bilgilenmenin veya cinsel eğitimin yaşam boyunca sürmesi gerekir. Ancak cinsellikle ilgili bilmek istediklerimiz veya bilmemiz gerekenler her yaşta aynı değildir. Örneğin; 70 yaşındaki bir erkek, aktif cinsel yaşamının daha ne kadar süreceğini merak ederken menopoz öncesi bir kadın, menopozun vücudunda ve cinsel yaşantısında ne gibi değişikliklere neden olacağını bilmek ister. Benzer biçimde 12 yaşındaki bir erkek ya da kız çocuğun merakı ise ergenlik ile onun getirdiği bedensel ve duygusal değişikliklere odaklanmıştır.
Bu yaşam dönemlerinin en önemlisi ise 0–6 yaş dönemidir. Çünkü bu yaslarda bir erişkin gibi bağımsız ve aktif olarak, merak edilen cinsel konuların çeşitli kaynaklardan araştırılıp öğrenilmesi söz konusu değildir ve edinilen bilgiler erişkin yaşa gelindiğinde cinsel tutum ve davranışların sağlıklı olması açısından belirleyicidir. Henüz okul ve öğretmenler çocuğun hayatına girmediğinden asıl eğitici konumunda olan anne-babalara büyük görev ve sorumluluk düşmektedir. Bu sorumluluğu yerine getirirken dört evrede inceleyebileceğimiz, 0–6 yaş dönemi cinsel gelişim ve davranışları hakkında aşağıda özetlenen temel bilgilere ihtiyaç vardır.

Okul öncesi dönemde çocukta cinsel gelişim aşamaları

 

0–18 ay cinsel gelişim aşamaları:

—Bebek kucağa alınma ve okşanmayla bedensel teması ve bundan haz almayı öğrenmeye başlar.
—Cinsel kimlik ve cinsel rol gelişimi başlar yani bebekler, kız veya oğlan olduklarını anlamaya ve buna uygun davranmaya başlarlar.
—Kendiliğinden erkek bebeğin penisinde sertleşme ve kız bebeğin vajinasında ıslaklık olur.
—Bir yaş civarında bebeklerin çoğu cinsel organlarını keşfeder ve dokunmaktan hoşlanır.

18 ay–3 yaş cinsel gelişim aşamaları:

—Tuvalet eğitimi ile birlikte çocuk cinsel bölgenin daha fazla farkına varır.
—Kendi cinsiyetinden emindir ancak bunun kalıcı olup olmadığını bilmez.
—Diğer çocuklara kız veya oğlan oluşlarına yani cinsel kimliğine göre farklı davranmaya ve onların davranışını kabul etmeye başlar.
—Cinsel organlar ve bedensel fonksiyonlar için kelimeler öğrenir. Bu dönemde çocuğa cinsel organların doğru terimlerle tanıtılması gerekir. İdeal olanı tıbbi terimlerin (vajina ve penis) öğretilmesidir. Anne-baba ve bakıcıların cinsel organlara lakaplar takması, mastürbasyona karşı olumsuz tavır takınması doğru değildir.
—Bedensel temas, öpülüp sevilmeye duyulan ihtiyaç devam eder.

3–4 yaş cinsel gelişim aşamaları:

—Bebeklerin nereden ve nasıl geldiklerine dair sorular sormaya başlar. Üreme bu yaştaki çocukların anlaması için çok karmaşık bir süreçtir. Bu nedenle bebeklerin nasıl olduğuna dair bilgiler defalarca tekrarlanmalıdır.
—Akranları ve oyuncaklar aracılığı ile cinselliği anlamaya çalışır."Doktorculuk" ve "Evcilik" oynayarak kadın ve erkek vücutları arasındaki farklılıkları öğrenmek için çabalar.
—Başkalarının tuvalette ne yaptığını merak eder. Yetişkinlerin argo konuşmalarını taklit eder.
—Hangi davranışların sosyal olarak kabul edilebilir olduğunu anlamaya başlar. Toplum içinde ve özel mekânlarda nasıl davranılması gerektiğini kavrar.
—Özellikle erkek çocuklarda cinsel bölge duyumu artmıştır ve çoğunlukla da üzgün olduklarında cinsel organlarını tutarlar.

5–6 yaş cinsel gelişim aşamaları:

—Bebeklerin nasıl oluştuklarından ziyade nasıl doğduklarıyla ilgilidirler. Arkadaşlarından cinsellikle ilgili doğru olmayan bilgiler edinebilirler. Böyle bir durumda anne-babanın çocukları ile cinselliği açıkça tartışıp konuşması ve doğru bilgiler vermesi uygundur.
—Giyinirken veya banyoda yanlarında kimsenin bulunmasını istemezler.
—Cinsiyetler arası farklılıklara karşı daha duyarlı olmaya başlarlar. Kendi cinsiyetinden çocuklarla arkadaş olma eğilimi gösterirler ve kadın/erkek rollerine olan ilgileri giderek artar.
—Cinsel oyunlara ve mastürbasyona devam eder.
—Açık-saçık, müstehcen kelimeler kullanmaya başlar.
—Daha az olmakla birlikte bedensel temasa ihtiyaç duyar.
—Vücuduna sahip çıkmayı ve kendisine uygunsuz biçimde dokunulduğunda "hayır" demeyi bilir.

Okul dönemindeki çocukta cinsel gelişim aşamaları

Okul yaşamı ile birlikte çocukta bağımsızlaşma başlar. Artık hayattaki en önemli bilgi kaynağı ve otorite simgesi anne-baba değildir. Hem arkadaşlar hem de öğretmenler giderek daha önemli hale gelir. Pek çok bilginin yanı sıra cinsel bilgiler de artık bu kaynaklardan gelmeye başlar. Yine de bu bilgilerin doğrulanması ve değer yargılarının oluşturulması açısından anne-babanın sorumlulukları çok önemlidir. Bu dönem çocuklarda cinsel gelişim ve bilgilenmede önemli noktalar aşağıdaki şekilde özetlenebilir:

6–9 yaş:

—Bitki ve hayvanlar üzerinde üreme ve büyümeyi anlamaya başlarlar. Onların bakımını üstlenmeye, ihtiyaçlarının farkında olmaya başlarlar.
—Bütün yaratıkların üreme özelliği olduğunu bilirler.
—Anne-baba, büyükanne-büyükbabayı da içerecek şekilde yaşam döngüsü ve her yaşta cinsellik hakkında farkındalıkları vardır.
—Kendi vücutları ve karşı cinsin vücudu için uygun sözcüklerle iletişim kurma becerileri vardır.
—Cinsel kimliğin cinsel yönelimi içerecek şekilde (homoseksüel, heteroseksüel, biseksüel) farkındadırlar.
—Aile üyelerinin rol ve sorumluluklarını bilirler.
—Kendi bedenlerinin sağlık ve güvenliğini sağlamada aktif rol alırlar.
—Arkadaşlık kurmak ve sürdürmek için yollar bulurlar.

 9–13 yaş:

Üremeyle ilgili olarak;
—Cinselliğin yaşamın doğal bir parçası olduğunu,
—Cinsel duyguların normal ve meşru olduğunu,
—Cinselliğin bebek yapma yolu olması yanında zevk verici olduğunu,
—Üreme döngüsünün biyolojik bileşenlerini ve korunmasız ilişkiyle gebelik olasılığını,
—Kürtajın ne olduğunu,
—Kadın ve erkek vücutlarının nasıl büyüyüp farklılaştığını bilebilirler.
Doğum kontrolü ile ilgili olarak;
—Kimsenin anne-baba olmaya zorunlu olmadığını,
—Çocuk sahibi olmanın planlanabileceğini, anne-baba olmanın uzun dönemli bir sorumluluk gerektirdiğini ve bütün çocukların sorumluluk duygusu olan ve sevgi dolu ebeveynler hak ettiğini,
—Doğum kontrol yöntemleri var olduğunu anlayabilirler.
Ergenlikte olan vücut değişiklikleri ile ilgili olarak;
—Normal gelişimsel değişikliklerin ne olduğunu, kız ve erkekte ortaya çıkış zamanlarını,
—Bedensel büyümenin genel evrelerini,
—Adet kanaması ve gece boşalmasının varlığını,
—Duygusal dalgalanmalar olmasının ergenliğin doğal bir görünümü olduğunu ayırt edebilirler.
Cinsel davranışlarla ilgili olarak (12–13 yaş);
—Cinsel taciz ve istismarın tanınması ve bundan korunmanın yolları,
—Kadın ve erkek fahişeliğinin olumsuz sonuçları, tehlikeleri hakkında bilgilenme,
—Nasıl iyi arkadaşlık kurulacağı ve öfkelenmeden bir ilişkinin nasıl bitirileceği,
—Flört etme,
—İlişkilerde zarar görebilme ve istismar edilme olasılığını bilme,
—Genç bir erkek ve kadında uygun rollerin ne olduğunu; biyolojik seks ve sosyal olarak belirlenmiş cinsiyet rolleri arasındaki farklılığı,
—Cinsel yolla bulaşan hastalıkların nasıl bulaştığı, nasıl önlenebileceği ve nasıl tedavi edildiği,
—Değişik aile yapıları hakkında, aile üyeleri arasındaki ilişkilerle ilgili ve ailenin toplum içindeki konumu ile ilgili bilgilenmeye gereksinimleri vardır.
 Bunlara ek bu yaştaki çocuklarda sosyalleşme giderek daha önemli hale gelir. Akranlarının onlar hakkında ne düşündüklerini çok önemserler. Anne-babadan bağımsızlaşarak yeni roller, tarzlar, etkinlikler denerler. Farklı görünmekten hoşlanırlar. Ergenlik çağıyla ilgili vücut değişiklikler nedeniyle kendilik algısında ikilemler yaşarlar. "Ben kimim?" "Normal miyim?" Türünden sorularla zihinleri meşguldür. Güven pekiştirmeye duyulan ihtiyaç, doğal merak duygusu ve hormonal değişikliklerin etkisiyle hemcinsleriyle fiziksel temasa geçebilirler. Güven pekiştirmeye yönelik bu tür fiziksel temas gelişimin normal bir evresidir ve homoseksüel davranış anlamına gelmez.
 

Ergenlik döneminde cinsel gelişim aşamaları ve özellikleri (13 yaş ve üzeri cinsel gelişim aşamaları):

Ergenliğin evreleri 18 yaşına kadar sürer. Bu süreçte ergenlerin fiziksel ve duygusal gelişmelerinin normal olup olmadığı hakkında onaylanma ve bilgilenme ihtiyaçları sürer. Duygudurum dalgalanmaları, vücutları hakkında ikilemler, sivilceler ve akranlarının baskısıyla baş etmeye çalışırlar. Cinsel duyguların normal olduğu ve bu konuda karşılaştıkları sorunları çözmek için de yardım alma ihtiyacındadırlar. Ebeveyn ve otorite konumundaki diğer erişkinlerden bağımsız olma ihtiyacı belirgindir. Kavramsallaştırma yeteneği arttıkça ergen için ilişkilerin cinsel boyutu yanında duygusal boyutu da önemli hale gelir Ergenlerin medya veya başka yollarla maruz kaldığı cinsel davranışlar hakkında spesifik bilgilenmeye ihtiyaçları vardır. Fahişelik, tecavüz, cinsel yolla bulaşan hastalıklar(HIV/AIDS), kürtaj, doğum kontrolü, gebelik, eşcinsellik, vs. öğrenme ihtiyacında oldukları önemli konulardır

 

Çocukla cinsellik hakkında konuşurken dikkat edilmesi gerekenler:

1.Çocuğunuz soru sorduğunda cevap verin."Büyüdüğünde sana söylerim" veya "sen nereden duyuyorsun böyle şeyleri " diyerek onu engellemeyin. Çocuğunuz bir daha sormayabilir ve güvenilir olmayan kaynaklardan yanlış şeyler öğrenebilir. Çocuğunuza soru sorması nedeniyle memnun olduğunuzu belli edin ve "Bu soruyu bana sorduğun için teşekkür ederim."diyerek onu ödüllendirin.

2.Döllenme ve doğum hakkında konuşurken şüpheli, belirsiz veya gerçek olmayan ifadeler kullanmayın. Çocuğunuz insanlar hakkında öğrenmek isterken hayvanları örnek olarak vermeyin. Bu kafa karıştırıcı, baştan savmacı bir tutumdur.

3.Çocuğunuz soru soracak kadar büyükse, doğru yanıtları ve doğru sözcükleri öğrenecek kadar da büyüktür. Çocuğun ne sorduğunu anladığınızdan emin olduktan sonra doğrudan sorulan soruya yanıt verin. Çok fazla bilgi veriyor olmaktan korkmayın. Hazır olmadığı bilgileri eleyip unutacaktır. Çok uzun, karmaşık cevap bir daha soru sorma konusunda hevesini kıracaktır. Bundan kaçının. Çocuğunuza hazır olduğunu düşündüğünüz seviyenin biraz üzerinden bilgiler verin. Böylece hem tahmin ettiğinizin üzerinde anlama olasılığını göz önünde tutmuş hem de gelecekteki soruları için yol açmış olursunuz. Fakat konuştuğunuzun bir çocuk olduğunu da unutmayın ve aşırı kitabi bilgiler vermekten kaçının. Örneğin çocuk, kızlar ve oğlanlar arasındaki farkları sorduğunda bir kitap açarak ayrıntılı cinsel anatomi bilgileri vermeyin. Çocuk gözle görülür farkları bilmek ister. Bu durumda sadece kızların vajinası, oğlanların penisi olduğunu ve erişkin yaşa geldiklerinde kızlarının memelerinin büyüdüğünü, erkeklerin sakallarının çıktığını söyleyebilirsiniz.

4.Soruyu sorulduğu zaman yanıtlayın. Eğer çocuğunuz soru sorduğunda cevap veremeyeceğiniz bir konumda iseniz, örneğin kalabalık bir markette iseniz ''Bunu evde konuşalım.'' ya da ''Bunu daha sonra konuşalım.'' diyerek cevap vermeyi kısa bir süre için erteleyebilirsiniz.
5.Bilgilendirirken yaşına uygun resim ve kitaplar kullanınız.

6.Çocuğunuz soru sormasa bile öğrenmesi için fırsatlar yaratın. Örneğin televizyon programlarından ya da hamile bir arkadaşınızdan yola çıkarak bebeklerin nasıl olduğunu ve nasıl doğduğunu anlatabilirsiniz. Anlatırken doğru terimleri kullanınız. Çocuğunuzun soru sormaya devam edebilmesi için doğru sözcüklere ihtiyacı vardır.

7.Benzetmeler kullanırken dikkatli olun. Çocuklarda soyut düşünme henüz gelişmediğinden "Anne karnında bir tohumun büyümesi" kavramını gözlerinde annenin içinde bir ağaç büyüdüğü şeklinde canlandırabilirler.

8.Bazen çocuğunuzun sorduğu soruyu bilemeyebilirsiniz. Bu durumda en doğru tutum "Bunun cevabını bilmiyorum. En kısa zamanda öğrenip seni bilgilendireceğim."demektir. Pek çok alanda olduğu gibi cinsellik konusunda da bilgilerimizi güncelleştirmeye, gözden geçirmeye ve bilgi edinme karşısındaki engelleri gidermeye ihtiyaç vardır

 

Bu yazıyı

Yayın tarihi: 30/06/2015

© İzinsiz alıntı yapılamaz. web sitelerine kısmi alıntılar için izin verilen kaynak gösterme şekli:
www.onlineterapiler.com sitesinden alınmıştır (link çalışır şekilde eklenmelidir).